Mỗi lần có dịp ngang qua biệt thự số 9 Phù Đổng Thiên Vương, Đà Lạt tôi đều dừng lại xem phượng trắng phát triển thế nào. Đây là cây phượng trắng duy nhất ở Việt Nam nở hoa. Cây này, do nữ TS. Hà Ngọc Mai mang từ Úc về trồng từ năm 1998, sau 10 năm thì nở hoa tuyệt đẹp. Phượng trắng nở giữa đại ngàn thông xanh, luôn làm ngất ngây người dân và du khách, bởi vẻ đẹp tinh khôi, sang trọng và độc đáo.

Nữ TS. Hà Ngọc Mai

Sau Tết Giáp Ngọ, bạn tôi ở Hải Phòng điện thoại vào bảo: “Xin hoặc mua chục quả phượng trắng gửi cho mình ươm trồng. Ngoài này “Rợp trời hoa phượng đỏ”, có thêm phượng trắng sẽ thú vị lắm!”. Chủ nhật vừa rồi, tôi đến thăm gia đình tiến sĩ. Hà Ngọc Mai, nhưng chỉ gặp chồng chị TSKH Trần Hà Anh – nguyên Phó Chủ nhiệm Ủy ban Khoa học, Công nghệ – Môi trường của Quốc hội. Tôi hỏi, chị nhà còn nhiều quả phượng trắng không, TS. Hà Anh bảo, lát nữa nhà tôi về anh hỏi xem sao.

Năm nay rét đậm và kéo dài, nên phượng trắng nở muộn và không “sung” bằng năm ngoái. Đang mải mê chụp ảnh thì TS. Ngọc Mai về. Tôi liền bảo, trời nắng đẹp mời nữ tiến sĩ chụp với phượng trắng nhé? Đó là người phụ nữ “tóc bạc” phúc hậu, thông minh, cởi mở và thân thiện.

Chúng tôi vừa chụp ảnh, vừa trò chuyện thoải mái như người thân trong gia đình. Tôi hỏi, nghe nói chị đi du học, rồi “bén duyên” với hoa và cao su? Bằng chất giọng Nam bộ trầm ấm, TS. Ngọc Mai tâm sự, quê tôi ở Tiền Giang, từ nhỏ tôi đã yêu cây lúa và hoa trái quê mình. Năm 1954 được ba cho du học bên Pháp từ lớp 6 đến cử nhân, thạc sĩ,tiến sĩ ở Pari. Năm 1978, về nước cùng chồng tôi là TS. Trần Hà Anh.

Tôi làm việc ở Viện Nghiên cứu Hạt nhân Đà Lạt (1978-1983), đã kêu gọi bạn bè ở nước ngoài giúp đỡ để xây dựng Phòng nuôi cấy mô, nhân giống nhiều loài hoa địa lan quý hiếm cho Đà Lạt bằng công nghệ “In-vitro”. Rất vui, vì người dân Đà Lạt đã đặt tên một loài địa lan do tôi mang từ nước ngoài về và nhân giống là “Lan đỏ Ngọc Mai”.

Sau này vì hoàn cảnh gia đình, tôi xin chuyển về Viện Nghiên cứu Cao su miền Nam. Hơn 10 năm ở đó, tôi đã nhân giống một số loài cao su năng suất cao, kháng bệnh tốt, thích hợp khí hậu, thổ nhưỡng Việt Nam.

Chắc chị đào tạo nhiều trò giỏi – tôi hỏi? Chị bảo, tôi hướng dẫn thực tập cho khá nhiều sinh viên về “Nuôi cấy mô”. Trong đó, người đầu tiên là TS. Nguyễn Tiến Thịnh, người cuối cùng là PGS.TS Dương Tấn Nhựt – hiện là Viện phó Viện Sinh học Tây Nguyên.

Chị là tác giả phượng tím “thế hệ 9X” à – tôi hỏi tiếp? TS. Ngọc Mai bày tỏ, năm 1960 Kỹ sư canh nông Lương Văn Sáu người Đà Lạt, tốt nghiệp tại Pháp, nhờ bạn nước ngoài gửi tặng mấy quả phượng tím. Ông ươm trồng và sống được 3 cây nở hoa rất đẹp, luôn làm ngỡ ngàng người dân và du khách thập phương, nhưng không đậu quả và khó nhân giống.

Tôi trăn trở hoài. Năm 1995 sau khi nghỉ hưu, tôi sang Úc thăm con gái, thấy nhiều đường phố, công viên phượng tím nở “tím” trời, đẹp vô cùng. Thế là tôi quyết định, sẩm tối “hái trộm” vài quả phượng tím, tách lấy hạt bỏ “phong bì” gửi về Đà Lạt, vừa gọn nhẹ-rẻ-nhanh-an toàn. Hơn tháng sau, tôi mang thêm hạt phượng tím về Đà Lạt đề phòng “sự cố”.

Rất mừng là hơn 90% hạt phượng tím đã mọc cây con. Lứa đầu tiên, bán gần hết cho Công viên Hoa Đà Lạt, còn một ít tặng bạn bè, người thân. Lứa thứ hai (và cũng là cuối cùng) bán rộng rãi cho mọi đối tượng “yêu” phượng tím. Không ngờ, 5 năm sau đường Nguyễn Thị Minh Khai (vào chợ Đà Lạt), một số công viên, công sở, khu du lịch… phượng tím nở “tím” trời Đà Lạt mỗi độ xuân về.

Còn “sự tích” cây phượng trắng – thưa chị? Với niềm vui không giấu nổi, chị tâm sự, năm 1998 tôi sang Úc du lịch và thăm nuôi cháu ngoại mới sinh. Ngày gần về, tôi đến thăm vườn ươm một người Úc, anh ta giới thiệu có cây phượng trắng này quý lắm, đã ghép “nó” mọc hoang trong rừng với gốc phượng tím nhà.

Tôi bán tín bán nghi, đành “liều” mua với giá 25 đôla, hy vọng “nó” sẽ nở hoa trắng như anh ta nói. Bay về Sài Gòn lúc nửa đêm, tôi liền bắt xe lên Đà Lạt ngay, để hôm sau trồng luôn phượng trắng, vì sợ nó chết. Trồng, chăm sóc, nâng niu, theo dõi, ghi chép phượng trắng như “chăm” con nít.

Chờ đợi, hy vọng, chờ đợi… mãi đến năm thứ 5 thì “nó” nở 1 chùm bé tẹo… màu trắng. Chúng tôi mừng rỡ như “trúng số” độc đắc. Lại chăm sóc, chờ đợi, kiểm chứng. Năm thứ 6 trở đi, mỗi năm “nó” nở càng nhiều chùm hoa trắng muốt, tinh khôi như áo trắng học trò. Đặc biệt, từ năm thứ 10 đến nay “nó” nở “sung” lắm, luôn làm ngạc nhiên, thích thú những ai nhìn thấy “nó”.

Tôi gom hết từng quả (được ít lắm), đang ươm thử, trồng thêm và tặng bạn bè cho “nó” con đàn cháu đống. Nhưng đến nay, “phượng trắng con” chưa chịu ra hoa. Tôi đang nhờ TS. Nguyễn Thành Mến ở Viện Nghiên cứu Lâm nghiệp Tây nguyên tìm cách nhân giống bằng kỹ thuật ghép từ cây “phượng trắng mẹ” này.

Chia tay chị, lòng tôi trào dâng niềm tự hào và khâm phục “tình yêu” của gia đình TS. Hà Ngọc Mai với quê hương, đất nước thật sâu nặng. Tôi càng xúc động hơn, khi chị tặng 2 cây “phượng trắng con” với lời nhắn, về trồng 1 cây ở vườn nhà, còn 1 cây tặng bạn ở Hải Phòng. Cùng với muôn loài hoa khác, phượng tím và phượng trắng đã làm nên thương hiệu “Đà Lạt – Thành phố Festival Hoa Việt Nam”.