“Hiệp sĩ” chống bệnh dịch hạch

Alexandre Yersin sinh năm 1863, người Thụy Sĩ, quốc tịch Pháp, ông mồ côi cha từ trong bụng mẹ. Năm 1882, ông nhận bằng tú tài văn khoa. Năm 1888 sau khi tốt nghiệp trường y Pari, ông chính thức nhập quốc tịch Pháp. Cũng trong thời gian này, ông tham gia vào nhóm nghiên cứu của bác sĩ Luis Pasteur, trở nên nổi tiếng qua nhiều công trình tiên phong do nhóm nghiên cứu của bác sĩ Luis Pasteur tiến hành.

25 tuổi, năm 1888, Alexandre Yersin đã có thành công vang dội với việc bảo vệ luận án tiến sĩ y khoa tại Pari: đề tài “Nghiên cứu sự phát triển chứng nhiễm trùng huyết của bệnh lao thực nghiệm” được Đại học y khoa Pari tặng huy chương đồng. Sau đó, Alexandre Yersin tìm ra độc tố của vi trùng bệnh bạch hầu, khiến tên tuổi của ông càng thêm lừng lẫy.

Năm 1894, sau nhiều kỳ công nghiên cứu tìm tòi thí nghiệm, Alexandre Yersin đã tìm ra vi trùng dịch hạch, nghiên cứu bào chế thuốc điều trị và phòng bệnh dịch hạch. Thành tựu này được Chính phủ Pháp tặng huân chương Bắc Đẩu bội tinh.

Đến năm 1896 lúc bệnh dịch hạch tái phát tràn lan ở Trung Quốc, Hồng Công, Quảng Đông…, 80% người bệnh được cứu sống nhờ loại thuốc của bác sĩ Alexandre Yersin bào chế. Bệnh dịch hạch vốn đã giết chết trên 50 triệu người trên thế giới, từ đó không còn là bệnh nan y.

Tại Hội nghị vi sinh vật thế giới lần thứ 10 năm 1970, các nhà khoa học đã quyết định cho vi khuẩn dịch hạch mang tên người khám phá ra nó là Yersinia Pestis.

Năm 1902, Alexandre Yersin làm hiệu trưởng đầu tiên của trường thuốc Hà Nội, nay là Đại học Y khoa Hà Nội. Ông là Giám đốc viện Pasteur Đông Dương, gồm cả Viện Pasteur Nha Trang và viện Pasteur Sài Gòn. Kế thừa thành tựu của ông, ngày nay, các Viện Pasteur Việt Nam vẫn đang phát huy hiệu quả việc phòng, chữa bệnh cho nhân dân.

Alexandre Yersin còn say mê nghiên cứu khoa học trên nhiều lĩnh vực. Ngoài y học, ông còn thành công trong việc nghiên cứu trên các lĩnh vực khác như: Sinh học, Nông học, Thiên văn học, Vật lý. Ông đã đưa vào trồng và thử nghiệm thành công cây cao su ở Việt Nam, cây Canhkyna ở Hòn Bà, Dran, ở cao nguyên Lang Biang để bào chế thuốc chữa bệnh sốt rét rất hiệu quả. Ông còn nuôi các loại gia súc đặc biệt là ngựa để lấy nguyên liệu sản xuất Vacxin phòng bệnh dịch hạch.

Mối lương duyên với Nha Trang

Bên cạnh niềm đam mê nghiên cứu khoa học, Alexandre Yersin cón có sở thích khám phá những miền đất lạ. Năm 1890, ông đến Đông Dương và chuyến đi định mệnh này đã đưa ông đến Việt Nam, để viết ra những trang sử mới trong cuộc đời mình ở hai vùng đất Nha Trang và Đà Lạt.

Lần đầu tiên, mặc dù thấy Nha Trang ở đằng xa, Alexandre Yersin đã bị chinh phục. Ông ghi trong sổ nhật ký ngày 06/5/1891: “Rời Sài Gòn phải mất 28 tiếng đồng hồ mới tới Nha Trang, tầu phải neo cách bờ một dặm, và chỉ đậu lại một giờ, vì thế không lên được bờ. Thật đáng tiếc vì vùng này có nhiều núi non và phong cảnh rất ngoạn mục. Trong rừng đầy cọp v.v…”.

Lần sau, Alexandre Yersin xin phép lến bờ với chiếc thuyền độc mộc mà ông đem theo. Đó là ngày 28/7/1891, phong cảnh hữu tình, bờ biển, cửa sông, các đảo ngoài khơi, màu sắc rực rỡ của một vùng quê nhiệt đới, khí hậu ôn hòa đã chinh phục được bác sĩ Alexandre Yersin. Ông quyết định chọn Nha Trang làm quê hương thứ ba để làm việc và sống chết tại đây.

Bác sĩ Alexandre Yersin sống đơn giản ở Nha Trang. Ông được người dân địa phương yêu mến vì đức khiêm tốn và sự chăm sóc mà ông dành cho mọi người. Alexandre Yersin sống chung với người dân nghèo chài lưới và đã chọn một cái lô cốt hai tầng lầu bỏ hoang gần xóm Cồn và cửa sông Cái để ở. Theo sách Đại Nam nhất thống chí quyển XI về Khánh Hòa, đó là một đồn biên phòng rất lâu đời.

Tại Nha Trang Alexandre Yersin đã xây dựng nên Viện Pasteur mang tên người thầy của ông. Kể từ đó phần lớn thời gian ông ở trong phòng thí nghiệm Viện Pasteur, xóm Cồn, Suối Dầu. Ông có nhiều thời gian gần gũi với người xung quanh mình. Ông yêu mến trẻ con, giúp đỡ người già đau yếu, hướng dẫn cho mọi người ăn ở vệ sinh. Ông còn quan tâm đến đời sống sinh hoạt tinh thần của người dân địa phương. Thỉnh thoảng ông chiếu phim tại sân nhà cho nhân dân xem những phim tài liệu về thế giới, khoa học…

Người dân thường gọi ông bằng tên gọi thân mật là ông Năm, xem ông là ân nhân, là vị thần hộ mệnh qua các công việc ông làm cho mọi người như: Bác sĩ chẩn trị, dược sĩ bán thuốc, nhà từ thiện, nhà giáo dục, người chở che…

Khi ông mất, người dân bỏ đi biển, thương khóc ông và đi tiễn đưa rất đông. Có nhiều người lập bàn thờ dâng ông những nén hương theo phong tục của người Việt Nam. Vùng đất này đã gắn liền với phần lớn cuộc đời ông. Trước khi trút hơi thở cuối cùng, ông đã để lại di chúc:

“Tôi muốn được chôn ở Suối Dầu, yêu cầu ông Bùi Quang Phương giữ tôi lại Nha Trang, đừng cho ai đem tôi đi nơi khác. Mọi tài sản còn lại xin tặng hết cho Viện Pasteur Nha Trang và những người cộng sự lâu năm. Đám tang làm giản dị, không huy hoàng, không điếu văn”.

Và dấu ấn đậm nét trên miền thông xanh Đà Lạt

Người dân Nha Trang nhớ đến công lao của Alexandre Yersin với những tình cảm và tâm huyết ông đã dành cho nơi này, thế nhưng tên tuổi của ông cũng gắn liền với sự hình thành và phát triển của thành phố cao nguyên Đà Lạt.

Alexandre Yersin chính là người đầu tiên phát hiện ra cao nguyên Lang Biang tức là thành phố Đà Lạt ngày nay. Thật ra trước khi ông phát hiện ra cao nguyên Lang Biang đã có một số nhà thám hiểm người Việt và người Pháp đến vùng đất này. Tuy nhiên sự hiện diện của họ không để lại dấu ấn quan trọng như ông.

Trong chuyến thám hiểm đầy khó khăn, gian khổ kéo dài 7 tháng, Alexandre Yersin đã vượt qua các chặng đường từ Sài Gòn đi Phan Thiết, băng qua vùng núi hiểm trở Tánh Linh, Phan Rí, Phan Rang… để rồi dừng chân ở mảnh đất Đà Lạt ngày nay.

Vào ngày 21 tháng 6 năm 1893, ông đặt chân đến đỉnh núi Lang Biang. Trong nhật ký hành trình ông chỉ viết vắn tắt: “Cao nguyên lớn trơ trụi, gò đồi nhấp nhô” và đây được xem như mốc thời gian chính thức việc Alexandre Yersin phát hiện ra cao nguyên này.

Sau đó ông đã đề xuất với Toàn quyền Đông Dương Paul Dumer chọn nơi đây làm điểm xây dựng trạm điều dưỡng, và đến năm 1899 Toàn quyền Đông Dương đã cho xây dựng trạm nghỉ mát – điều dưỡng tại đây.

Ngày 28 tháng 6 năm 1935, trường trung học Yersin được khánh thành ở Đà Lạt. Yersin trở về Đà Lạt lần cuối cùng trước khi mất. Nhân dịp này, đáp lại lời phát biểu của moat học sinh, ông đã trình bày cảm tưởng khi đặt chân lên cao nguyên Lang Biang: “Không khí mát mẻ đã làm tôi quên đi mệt nhọc và tôi nhớ lại niềm vui được chạy hết tốc lực lên xuống những ngọn đồi như một học sinh trung học trẻ tuổi.”

Trong những năm cuối đời, Yersin vẫn say mê nghiên cứu khoa học – ngành Thiên văn – Vô tuyến điện. Vài tuần trước khi mất, tuy bệnh ngày cành tăng, ông vẫn theo dõi mực thủy triều.

Ngày 1 tháng 3 năm 1943, Yersin thanh thản qua đời, hưởng thọ 80 tuổi để lại niềm thương tiếc sâu sắc. Hàng ngàn người dân nha trang đã đưa linh cửu ông đến nơi an nghĩ cuối cùng ở suối Dầu.

Đến Việt Nam trong những năm cuối thế kỷ XIX và nửa đầu XX, Yersin đã làm việc trong bộ máy cai trị của thực dân pháp. Tuy nhiên, những công trình khoa học đa dạng – cuộc sống giản dị – lòng nhân ái và tình yêu Việt Nam của ông vẫn sống mãi trong tâm tư, tình cảm của người Đà Lạt – Nha Trang và trên hành tinh của chúng ta. Thủ đô Hà Nội – thành phố Hồ Chí Minh – thành phố Nha Trang đã đặt tên Yersin cho một con đường trong thành phố. Ở Đà Lạt, con đường dẫn đến trường trung học Yersin cũ hiện nay (trường Cao đẳng Sư phạm) được mang tên nhà bác học Pháp – người đã mang nặng nghĩa tình Việt Nam và để lại những kỷ niệm khó quên ở Đà Lạt: Alexandre Yersin!

Ba khu tưởng niệm bác sĩ Alexandre Yersin:

– Thư viện của Bác sĩ Yersin tại viện Pasteur Nha Trang, tỉnh Khánh Hòa.

– Chùa Linh Sơn, xã Suối Cát, huyện Diên Khánh, tỉnh Khánh Hòa (phòng làm việc của bác sĩ ở Suối Dầu trước đây).

– Phần mộ của Bác sĩ Yersin, xã Suối Cát, huyện Diên Khánh, tỉnh Khánh Hòa.

Năm 1891, ông đến Nha Trang xây dựng cơ sở nghiên cứu, thí nghiệm vi trùng học đầu tiên ở Việt Nam. Đầu năm 1899, nơi đây đã trở thành Viện Pasteur Nha Trang.

Sau hơn 50 năm sống và làm việc vì khoa học ở Viện Pasteur Nha Trang (1891 – 1943) Yersin đã cống hiến cho khoa học 55 công trình nghiên cứu có giá trị.

Các chức vụ ông đã đảm nhận:

– Viện trưởng Viện Pasteur Nha Trang.

– Viện trưởng Viện Pasteur Đông Dương.

– Hiệu trưởng Trường Đại Học Y Khoa Hà Nội.

– Tổng thanh tra các Viện Pasteur Đông Dương.

– Viện sỹ Viện Hàn lâm Khoa học Pháp.

– Chủ tịch danh dự Hội đồng Y khoa Viện Pasteur Paris.

Lời kết:

Từ đó đến nay Đà Lạt đã trải qua hơn 117 năm hình thành và phát triển. Thành phố Đà Lạt có nhiều công trình mang tên bác sĩ Alexandre Yersin như: Trường Trung học Lyceé Yersin thành lập tháng 6 năm 1935, nay là Trường Cao Đẳng sư phạm Đà Lạt; trường Đại học Yersin thành lập tháng 10 năm 2004; Trường Trung học Yersin thành lập tháng 12 năm 2005; đường phố và công viên Yersin.

Yersin đã là một phần máu thịt của xứ thông reo.